Ślizień Rafał h. własnego Świat (zm. 1817), instygator litewski, konsyliarz Rady Nieustającej, poseł sejmowy.
Był wnukiem Michała Ignacego Brunona Śliźnia (zob.), najmłodszym synem Józefa (zm. 1751), gen. adiutanta wojsk cudzoziemskich W. Ks. Lit., od 1 III 1734 star. płotelskiego, oraz Zuzanny z Kwaśniewskich h. nieznanego, wg rejestru dymów z r. 1775 posesorki dóbr Horełyłuh i Bród w woj. mińskim (parafia korzeńska). Miał starszych braci: Tadeusza, Jana i Michała (zm. po lub w r. 1803, zob., tu informacje o braciach).
Dn. 19 IV 1763 został Ś. gen. adiutantem buławy polnej lit., a 14 VI t.r. otrzymał drugi patent na tę rangę «z gażą od Rzeczypospolitej». Wraz z trzema braćmi podpisał 6 IX 1764 z pow. starodubowskim elekcję Stanisława Poniatowskiego. Cieszył się zaufaniem gen. adiutanta Jacka Antoniego Puttkamera, co odnotował Marcin Matuszewicz, któremu Ś. oddał przysługę w trakcie starań o sejmik poselski brzeski przed sejmem koronacyjnym 1764 r. Na sejmiku egzulantów woj. smoleńskiego, 8 II 1767 w Wilnie, został obrany deputatem pow. starodubowskiego na Tryb. Lit. na kadencję ruską (mińską) 1767/8 r. Dn. 21 IV 1767 został horodniczym starodubowskim; 27 II 1773 awansował na stolnika tego powiatu. Na mocy testamentu krewnego Stefana Ignacego Śliźnia (zob.) z 20 VIII 1776 został (podobnie jak jego brat Michał) jednym z opiekunów jego żony i córki oraz egzekutorem testamentu; ponadto otrzymał zapis 50 tys. złp. na dobrach Wolna (woj. nowogródzkie). Dn. 13 IX t.r. uzyskał patent królewski na pułkownikostwo w wojsku lit.
W r. 1777 został Ś. konsyliarzem Rady Nieustającej (RN) w miejsce zmarłego 7 II t.r. star. ejszyskiego Jerzego Sołłohuba, konsyliarza Dep. Skarbowego RN. T.r. przed sejmikami poselskimi znajdował się wśród proponowanych przez chorążego nadw. lit. Kazimierza Wolmera (zastępującego nieobecnego podskarbiego nadw. lit. Antoniego Tyzenhauza) kandydatów do poselstwa z pow. starodubowskiego; funkcji jednak nie uzyskał, z pewnością dlatego, iż jako konsyliarz RN nie miał prawa uczestnictwa w sejmikach. Na sejmie t.r. kandydował do RN (głosowanie w dn. 10—12 X, ogłoszenie wyników 14 X) i został powtórnie konsyliarzem z W. Ks. Lit., uzyskawszy 114 głosów. Dn. 5 I 1779 wygłosił mowę przy rozpoczęciu obrad RN (Głos […] przy wejściu powtórnym do Rady, b.m.w. 1779). W związku z konsyliarstwem zwrócił się z Warszawy 8 III t.r. do woj. wileńskiego Karola Stanisława Radziwiłła «Panie Kochanku» o możliwość kilkumiesięcznej stancji w jego pałacu w Warszawie. Wyjeżdżając z Warszawy na początku lipca, prosił króla Stanisława Augusta o protekcję u podkomorzyny słonimskiej Zofii z Czetwertyńskich Śliźniowej w staraniach o rękę jej córki Tekli, jedynej dziedziczki słonimskiej gałęzi rodu. Prócz Stanisława Augusta (list z 5 VII) zabiegi Ś-a o małżeństwo poparli siostra króla, kasztelanowa krak. Izabela Branicka, podkanclerzy lit. Joachim Litawor Chreptowicz i woj. nowogródzki Józef Niesiołowski. Ślub Ś-a z Teklą ze Śliźniów odbył się wprawdzie 29 VIII w Dziewiątkowiczach (3 IX dziękował Ś. królowi za poparcie), lecz ponieważ małżonkowie nie mieli dyspensy od pokrewieństwa, nie był ważny i dopiero po jej uzyskaniu (udzielona 13 XI) powtórnie zawarli związek małżeński 20 XII w Dziewiątkowiczach.
Dn. 7 V 1780 dostał Ś. Order św. Stanisława, z inicjatywy samego władcy, o czym król pisał do niego 8 V t.r. (S. Łoza błędnie podaje, że stało się to w r. 1791 «za 3 Maja»). Z tytułu otrzymania Orderu Ś. prosił króla o awans w liście z 24 V z Grodna (nie chciał jednak proponowanego podkoniuszostwa lit.). Podczas konsekracji wikariusza i oficjała żmudzkiego Adama Kości na bp. dioklecjańskiego 10 IX 1780 w kościele Świętego Krzyża w Warszawie niósł pochodnię w procesji. Na sejmie 1780 r. został obrany do Komisji Skarbu Lit. Jako nowy członek tej Komisji (przysięgę złożył 11 XI t.r. w grodzie warszawskim) wszedł z urzędu w skład tzw. ekstrakomisji (Komisja Skarbu Lit. bez obu podskarbich i komisarzy z poprzedniej kadencji obranych ponownie), powołanej do osądzenia działalności podskarbiego nadw. lit. Tyzenhauza i jego współpracowników oraz do Komisji Skarbu Lit. poprzedniej kadencji. W powszechnej opinii zaliczano go do przyjaciół Tyzenhauza i jego «w sądzie obrońców».
W liście z 30 V 1781 król uspokajał Ś-a («na promocyą długo czekać nie będziesz»), a 4 VI t.r. informował go o nadaniu mu urzędu pisarza skarbowego lit. (przywilej w Metryce Lit. ma datę 5 VI). Ś. dziękował królowi 14 VI z Grodna, a 25 VI prosił o zachowanie przy stolnikostwie starodubowskim; jednak 24 VI nominację na ten urząd uzyskał podstoli starodubowski Józef Bisping. Nie pamiętając o tym przywileju, król 28 XI zapewniał Ś-a, że pisarstwo skarbowe «jest compatibile z stolnikostwem starodubowskim», tym samym pozostawiając mu ten urząd; z kolei 31 XII zaproponował Ś-owi zamianę pisarstwa skarbowego lit. na instygatorię lit., a 21 I 1782 informował o nadaniu mu drugiej instygatorii lit. (utworzonej przez sejm rozbiorowy w r. 1775 w miejsce urzędu wiceinstygatora, bez uprawnień i pensji). Za ten przywilej Ś. dziękował królowi 24 I 1782 listem z Grodna. Dn. 1 VIII t.r., wraz z pozostałymi członkami ekstrakomisji, podpisał dekret skazujący Tyzenhauza i jego współpracowników. Podjął starania (list z Grodna z 5 VIII) o pierwszą instygatorię lit. (z pensją) w razie wakansu.
Ś. uczestniczył z żoną w przyjęciu wydanym 12 IX 1784 w Różanej przez kanclerza w. lit. Aleksandra Michała Sapiehę dla podróżującego na sejm grodzieński Stanisława Augusta; król «grał w karty aż do drugiej w kalabrakę z JP Śliźniową, instygatorową». Zapewne z poparciem K. S. Radziwiłła został Ś. obrany 21 VIII 1786 na sejmiku w Żyżmorach posłem z pow. starodubowskiego na sejm warszawski. Podczas obrad, zdominowanych przez aferę Dogrumowej, aktywności nie przejawiał. Dn. 5 II 1787 na sejmiku pow. starodubowskiego w Żyżmorach podpisał zaświadczenie o wyborze (kredens) deputatom do Tryb. Głównego Lit. W piśmie do króla z 4 IX 1788 z Dziedziłowicz zwrócił się o umieszczenie na liście posłów inflanckich na następny sejm (posłów tych zwyczajowo wyznaczał władca), lecz starania te nie przyniosły rezultatu, gdyż tym razem posłów obrała szlachta. Pod koniec 1791 figurował Ś. wśród akcjonariuszy Kompanii Manufaktur Grodzieńskich. Domagał się pensji w związku z przejściem na pierwszą instygatorię (Józef Chrapowicki zrezygnował z niej najpóźniej 6 VI 1792); w odpowiedzi na jego memoriał Stanisław August wydał 19 VII 1792 w Straży Praw rezolucję w jego sprawie. Dn. 21 VIII t.r. rotmistrz woj. smoleńskiego Jan Czarnocki złożył w imieniu Ś-a akces do targowickiej «konfederacji wolnej woj. mińskiego». Ś. wraz z żoną świadczył 14 XII 1794 lojalność wobec Rosji. Wbrew temu, co podał Stanisław Łoza, Ś. nie był kawalerem Orderu Orła Białego. Już jako poddany rosyjski Ś. przedstawił Deputacji Wywodowej Szlacheckiej Gub. Mińskiej wywód szlachectwa; dekretem Deputacji z 8 I 1803 (27 XII 1802 st.st.), wydanym na imię Ś-a, uznano Śliźniów «za starożytną i dawną szlachtę polską» i zlecono wpisanie do księgi szlacheckiej tej guberni. W r. 1812 opowiedział się Ś. po stronie Napoleona i nowych polskich władz na Litwie.
Ś. i jego brat Michał odziedziczyli dobra w woj. mińskim po ojcu i zmarłych braciach. Wg rejestru z r. 1775 miał tu majętność Mściż (Mściża) liczącą 72 dymy oraz jurydykę w Mińsku (8 domów). Po podziale z bratem posiadał Domaszkiewicze (woj. mińskie, po rozbiorach pow. borysowski), położone w pobliżu rzeki Cny, oraz Ojcowo, gdzie w r. 1806 wzniósł cerkiew unicką (Pokrowską). Po ojcu miał w Mińskiem także Dziedziłowicze (wg rejestru z r. 1775 liczyły one 61 dymów). Ś. w r. 1778 wzniósł w Dziedziłowiczach drewniany kościół, a jako uposażenie przekazał oprócz gruntu zapis pieniężny (po rozbiorach było to 210 rbs. rocznie); w r. 1780 bp wileński Ignacy Massalski zezwolił tu na publiczne nabożeństwo. Pałac Śliźniów w Dziedziłowiczach «z licznymi pamiątkami przeszłości» został zniszczony podczas pierwszej wojny światowej. Żona wniosła Ś-owi Dziewiątkowicze i Połonkę (pow. słonimski), połowę Wolnej (woj. nowogródzkie) oraz Kostyki (pow. oszmiański, po rozbiorach pow. wilejski), a także połowę Okunina (Okuninowa, pow. słonimski). W r. 1781 rozpoczął Ś. proces z posesorem sąsiedniej ekonomii słonimskiej i bazylianami z Żyrowa o rozgraniczenie Puszczy Okuninowskiej. Zapewne to Ś. wzniósł w Dziewiątkowiczach (od XIX w. Dziewiątkowicze Nowe) zespół pałacowy, będący rezydencją Śliźniów do r. 1939 (bogate archiwum rodowe zostało niemal doszczętnie zniszczone już podczas pierwszej wojny światowej); zespołowi pałacowemu położyła kres druga wojna światowa, pozostał jedynie portyk i zabudowania gospodarcze. W r. 1768 nabył Ś. od Kobylińskich puszczę Łohozwińską (pow. słonimski), a w r. 1784 od braci: Wawrzyńca, Samuela i Józefa Alexandrowiczów majętność Odrubie. Od star. mścisławskiego i łoździejskiego Jana Nikodema Łopacińskiego kupił w r. 1802 Helenowo oraz Pamiatkę (attynencja Szarkowszczyzny) w pow. dziśnieńskim. W Osowie (pow. borysowski) wzniósł w r. 1806 cerkiew unicką (Pokrowską). W r. 1787 za 2 tys. dukatów wykupił wraz z żoną od podkomorzego oszmiańskiego Józefa Skarbka Ważyńskiego prawo emfiteutyczne do star. krewskiego (pow. oszmiański), nadane temuż przez sejm rozbiorowy w r. 1775 (trzymała je teściowa Ś-a na mocy ius communicativum jeszcze w r. 1789, a może do śmierci w r. 1808). Wg lustracji z r. 1789 na ruinach zamku krewskiego stał jedynie drewniany budynek mieszkalny; starostwo oprócz miasteczka Krewa (przynoszącego ok. 6 tys. złp. arendy), «znacznej puszczy i zaścianków», obejmowało wsie: Czuchny, Wierebuszki, Bicienięta, Kopcewicze, Gajlesze i Rewki; intrata roczna w r. 1788 wynosiła 16385 złp. 13 gr. Połowę dóbr Wolna, zapisaną przez żonę, Ś. sprzedał 28 III (16 III st.st.) 1815 za 38200 rb. chorążemu nowogródzkiemu Janowi Śliźniowi (synowi Józefa z linii oszmiańskiej). Ś. prowadził diariusz; zachował się rękopis z l. 1774—9 i 1794—5 (Nacyjanal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Grodnie, F. 1663 op. 1 nr 14). Zmarł 2 VI 1817 (wg T. Żychlińskiego, data zapewne st.st.), ewentualnie w maju t.r. (notatki J. Wolffa).
W małżeństwie z Teklą ze Śliźniów (zm. po 28 III <16 III st.st.> 1815), córką Stefana Ignacego i Zofii z Czetwertyńskich, Ś. miał syna Stefana (zm. 1817), małoletniego jeszcze 8 I 1803 (27 XII 1802 st.st.), który odziedziczył po nim dobra Dziewiątkowicze, Połonka, Kostyki, Dziedziłowicze i Helenowo, chorążego pow. słonimskiego od r. 1814, żonatego z Konstancją z Wołłowiczów h. Bogorya (1788—1840), córką Stanisława, podkomorzego rzeczyckiego, i Dominiki ze Skuminów Tyszkiewiczów. Ś. miał w tym małżeństwie również trzy córki: Zofię (babka macierzysta przekazała jej Komargród, Czetwertnię i Odomicze na Ukrainie), żonę Dymitra Czetwertyńskiego-Światopełka (zob.), Mariannę (tak w źródłach i wg Żychlińskiego, wg Bonieckiego — Annę, wg Minakowskiego — Annę Marię), zamężną (już w r. 1800) za Michałem Grocholskim h. Syrokomla (1765—1833), synem Marcina (zob. Grocholski Marcin), star. zwinogrodzkim, kawalerem Orderu św. Stanisława, dziedzicem Pietniczan, oraz Nimfę (ok. 1786 — 28 XII 1861 w Warszawie), małżonkę (już w r. 1808) Józefa Karola Idziego Druckiego Lubeckiego (1777—1860), syna Franciszka (zob. Lubecki Franciszek zm. 1806), brata Franciszka Ksawerego (zob. Lubecki Franciszek Ksawery), marszałka pow. pińskiego (1802—11), dziedzica dóbr Dobrosławna, Płoskinie, Terebeń i Lipniki w pow. pińskim oraz Bóbr w pow. mohylowskim. Bratankiem Ś-a był Józef Adam Ślizień (zob.).
Boniecki, IV 12, VII 67, XV 25; Chwalewik, Zbiory pol., I 76; Ciechanowicz J., Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego, Rzeszów 2001 V 241; tenże, Rody szlacheckie Imperium Rosyjskiego pochodzące z Polski. Herbarz polsko-rosyjski, W. 2006 II 459; Deputaci lit.; Estreicher, XXXVIII 250; Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705—2008, Oprac. M. Męclewska, W. 2008; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Łoza, Kawalerowie; Minakowski M. J., Elita Rzeczypospolitej, Kr. 2011 II 386—7, 431, 2011 III 288, 400, 2012 X 688, 737; Niesiecki, VIII 403; PSB (Sołłohub Antoni); Pułaski, Kronika, I 189; Słown. Geogr. (Bartniki, Czapielszczyzna, Domaszkiewicze, Dziedziłowicze, Dziewiątkowicze, Dziewiątkowicze, Helenowo, Kostyki, Krewo, Łohozwińska puszcza, Okunin, Osowo, Pamiątka, Pietniczany, Pohost, Pomosza, Słonim, Wilejka, Wolna, Wołcza); Sozański, Imienne spisy osób, s. 29 nr 695 (jako Jan); Uruski, III 30, IV 380; Urzędnicy, XI; Urzędnicy lit., IV; Vialikaje Kniastvo Litouskaje. Encyklapedyja u dvuch tamach, Minsk 2007 II; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 220; Zalivaka A., Fascykul I., Radavody šl’acheckich sem’jau Vialikaha Kniastva Litouskava na litaru „V”, Minsk 2011; Żychliński, IV 3003, XVIII 114, 144, XXII 149; — Aftanazy, Dzieje rezydencji, II; Czarnocki K., Historie o Mieleszkach, W. 2008; Danilczyk A., W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku, W. 2010; Dzieje rodziny Ciechanowieckich herbu Dąbrowa, Red. A. Rachuba, W. 2013; Filipczak W., Sejm 1778 roku, W. 2000; Hauser Z., Nowy ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, W. 2005 s. 56—7; Jankowski C., Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi i ludzi, Pet. 1897 II 226; Kałamajska-Saeed M., Kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła w Dziewiątkowiczach, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, Red. taż, Kr. 2003 I; Korzon, Wewnętrzne dzieje, IV 273; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz podskarbi nadworny litewski, Londyn 1970—1 I—II; Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obecnych..., Wil. 1912 s. 478—9; Opisanie powiatu borysowskiego pod względem statystycznym, geognostycznym, historycznym, gospodarczym, przemysłowo-handlowym i lekarskim..., Red. E. Tyszkiewicz, Wil. 1847 s. 159—60; — Akty vil. archeogr. kom., XXXVII 284, 364; Matuszewicz, Diariusz, II (w indeksie błędnie jako Stefan, podkomorzy słonimski); Naruszewicz A. S., Diariusz podróży Jego Królewskiej Mości na sejm grodzieński, Wyd. M. Bober-Jankowska, W. 2008 s. 56—7; Padymnyja rejestry Menskaha vajvodstva. Minski pavet. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Powiat miński 1775, Oprac. D. Drozd, Minsk 2014; Sbornik dokumentov kasajuščichsia administrativnago ustroistva Severo-zapadnago kraja pri imperatrice Jekaterynie II (1792—1796), Vil’na 1903 s. 104; Vol. leg., VII 264, VIII 858, 945, 968, IX 13; — „Gaz. Warsz.” 1780 nr 74 supl., 1786 nr 69 supl.; „Gazety Wil.” 1786 nr XXXV; „Wiad. Warsz.” 1767 nr 18 supl.; Mesjaceslov s rospisju činovnych osob v gosudarstvie ili obščij štat na leto ot Roždestva Christova 1818, Pet. [1817/18] cz. 2 s. 490; toż na r. 1819, Pet. [1818/19] cz. 2 s. 489; toż na r. 1820, Pet. [1891/20] cz. 2 s. 505; — AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 14571, Zbiór Mater. Różnej Proweniencji, nr 303 s. 242 (notatki J. Wolffa), Zbiór z Muz. Narod., nr 844, 848 s. 32—46, nr 850 s. 19—41; B. Czart.: rkp. 687 s. 463—72, rkp. 689 s. 329—36, 339—52, rkp. 723 s. 835, rkp. 869 s. 203; B. Jag.: rkp. 5344 t. IV k. 81v; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 4471, 4517 k. 65—6v, rkp. 6710 k. 1—32v; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: Senieji Aktai, nr 15551 k. 135— 5v; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) op. 1 nr 544 s. 471—2, nr 551 s. 158—60, 264—5; — Informacje Henryka Lulewicza z W. na podstawie kwerendy (Nacyjanal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Grodnie, F. 1663 op. 1 nr 14, 15 k. 1—9) oraz Andreja Macuka z Mińska (Nacyjanal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Mińsku, F. 1730 op. 1 nr 42 k. 2098—9v).
Andrzej Haratym